Υπαρξιακές εμβαθύνσεις με αφορμή τις Πανελλαδικές Εξετάσεις
Αρκετά συχνά δέχομαι ερωτήσεις από γονείς και παιδιά σχετικά με το πώς να καταπολεμήσουν το άγχος των εξετάσεων, και δη των Πανελλαδικών. Μέχρι πρόσφατα, επικρατούσε η άποψη ότι το άγχος δυσχεραίνει τις προσπάθειες των υποψηφίων και έχει επιπτώσεις στην απόδοση τους...
Τα τελευταία χρόνια, αρκετές έρευνες έχουν αλλάξει την αρχική τοποθέτηση, καθώς αναφέρουν ότι το άγχος μας κρατάει σε εγρήγορση προκειμένου να ανταπεξέλθουμε σε μία κατάσταση, είτε είναι κάποιος κίνδυνος είτε κάποιος στόχος, οπότε και τα λάθη περιορίζονται.
Μας ωθεί να γίνουμε πιο δημιουργικοί, ενώ είμαστε πιο ανθεκτικοί σε ασθένειες (αυτοί που δουλεύουν πολύ, δεν αρρωσταίνουν εύκολα) και λειτουργεί καλύτερα η μνήμη. Το άγχος μας οπλίζει με μαχητικότητα, καθώς αυτός που αγχώνεται αναπτύσσει στρατηγικές για να αποφύγει την εσωτερική ένταση που αισθάνεται.
Ο αγχωμένος μαθητής ενεργεί, αναζητά τρόπους, για παράδειγμα οργανώνει καλύτερα τη μελέτη του, διαχειρίζεται πιο ορθά τον χρόνο του, εκφράζει την όποια του ανησυχία προκειμένου να λάβει γνώση και βοήθεια από το περιβάλλον του, η ακόμα και διαλέγεται με τον εαυτό του για το πώς θα ξεπεράσει αυτό που αισθάνεται.
Βέβαια, στο σημείο αυτό θα πρέπει να διαφοροποιήσουμε το άγχος από την αγωνία. Και στην αγωνία υπάρχει η αίσθηση μιας εσωτερικής έντασης, η οποία όμως δεν οδηγεί σε αποφάσεις, αλλά ακινητοποιεί και παραλύει.
Έτσι, ο μαθητής που αγωνιά δεν κινείται για να λύσει τη δυσκολία, θα μπορούσε να διαβάσει παραπάνω ή να κάνει κάτι άλλο, αλλά παραμένει στάσιμος, “αφήνεται” να αισθάνεται άσχημα. Σε κάποιες περιπτώσεις, στην προσπάθεια να κρύψει τι πραγματικά τον προβληματίζει, ακόμα και από τον εαυτό του, ασχολείται με άλλα θέματα. Είναι συχνό φαινόμενο λίγο πριν τις Πανελλαδικές να αναζητάει κάποιος βοήθεια για φοβίες που έχει ή να τον απασχολεί κάτι άλλο πιο επουσιώδες. Από κάτω, όμως, κρύβονται οι πραγματικές τού ανησυχίες, όπως η επίδοσή του, ο φόβος της αποτυχίας, το ενδεχόμενο ότι μπορεί να αλλάξει η ζωή του και να μείνει μακριά από την ασφάλεια και τη θαλπωρή του σπιτιού.
Και σε αυτές τις περιπτώσεις, ο μαθητής ανακουφίζεται από τη δυσφορία, όταν επικεντρωθεί σε αυτό που πραγματικά τον προβληματίζει. Τότε η αγωνία παύει να τον συντροφεύει και δίνει τη θέση τής στο άγχος για το συγκεκριμένο έργο που έχει να επιτελέσει.
Μόνο όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με τις πραγματικές τού ανησυχίες προασπίζεται και έναν πιο αισιόδοξο τρόπο ζωής, δηλαδή καταπιάνεται με τα προβλήματά του και προσπαθεί να τα λύσει. Η επικοινωνία τον βοηθάει να μοιραστεί και ταυτόχρονα να συνειδητοποιήσει ότι όλοι τού οι φόβοι είναι κοινοί και απόλυτα φυσιολογικοί μπροστά στην αλλαγή ζωής που ετοιμάζεται να κάνει. Και σιγά σιγά δίνει μορφή στο μέλλον του – λαμβάνοντας αποφάσεις – και τότε σταματάει να ανησυχεί και ξεκινάει να δίνει κίνηση στον εαυτό του και να πράττει. Μάθημα – και ιδιαίτερα εποικοδομητικό θα έλεγα – σε αυτή τη φάση ζωής είναι και η διαχείριση της αποτυχίας στις εξετάσεις.
Η ευθύνη του υποψηφίου είναι να προετοιμαστεί όσο καλύτερα μπορεί. Από την άλλη όμως, υπάρχουν και αστάθμητοι παράγοντες. Επίσης, δεν πρέπει να παραγνωρίζει κανείς το γεγονός ότι κάποια παιδιά δεν μπορούν να αποδώσουν σε αυτό το σύστημα. Εκτός από μαθητές με αξιοθαύμαστη εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους, κανένας δεν μπορεί να προεξοφλήσει σίγουρη επιτυχία.
Επομένως, εάν κάποιος δεν τα καταφέρει, έχει να αποφασίσει τον τρόπο με τον οποίο θα διαχειριστεί την κατάσταση.
– Θα ξαναπροσπαθήσει, μέσω των Πανελλαδικών, εμπλουτισμένος από τη σοφία που αποκόμισε από τη διαδικασία; Πιθανώς βελτιωμένος, έχοντας πλέον συνείδηση του τι δεν πήγε και τόσο καλά.
– Θα υλοποιήσει τις αρχικές προσδοκίες καταφεύγοντας σε εναλλακτικές λύσεις, από τη στιγμή που οι πανελλαδικές προσφέρουν μία από τις δυνατότητες για να σπουδάσει κάποιος το επάγγελμα που επιθυμεί (π.χ. σπουδές στο εξωτερικό, διαφορετικές σπουδές);
– Ή εξ αφορμής αυτής της αποτυχίας, θα επαναπρογραμματίσει το πλάνο ζωής του και θα δεσμευτεί πιο συνειδητά με κάτι που περισσότερο ώριμα έχει πλέον επιλέξει;
Και άλλες πολλές επιλογές υπάρχουν, φτάνει κανείς να μην απελπίζεται. Γιατί κανενός είδους αποτυχία δεν μπορεί να έχει επιπτώσεις, ενώ αντιθέτως μπορεί να είναι και ωφέλιμη, φτάνει να μαθαίνουμε και να ξαναρίχνουμε τον εαυτό μας στη μάχη, χωρίς να χάνουμε το κουράγιο μας.
Όταν κάποιος συνεχίζει να παλεύει με επιμονή για αυτό που θέλει, η αποτυχία στις Πανελλαδικές εκμηδενίζεται μπροστά σε αυτά που θα κερδίσει αργότερα. Και τελικά η αποτυχία – όταν δεν εγκαταλείπεις – δεν είναι αποτυχία. Αντιθέτως, αποτελεί την απαραίτητη επανεκκίνηση για να εφορμήσει κάποιος ως προς τα σχέδιά του όλο και πιο συνειδητοποιημένος κάθε φορά.
Η επιτυχία στις Πανελλαδικές αποτελεί αναμφίβολα κορυφαία στιγμή για τον έφηβο, καθώς συνδέεται και με την τυπική ενηλικίωσή του, και πλέον μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, αλλά και με την επερχόμενη αλλαγή στη ζωή του. Διάφορα συναισθήματα τον κατακλύζουν, όπως συγκίνηση για την προσπάθεια του, προσμονή για την αφετηρία της νέας δυνατότητας, φόβος μπροστά στο διαφορετικό που τον περιμένει, νοσταλγία για τη παιδικότητα που αφήνει πίσω του.
Η διαχείριση της χαράς, όμως, αξίζει ιδιαίτερης μνείας. Θα είναι απλώς η χαρά που διαρκεί όσο γοητεύει η εισαγωγή στη σχολή που ήθελε ή θα είναι η χαρά που αναβλύζει πηγαία από το πρόσωπο που βάζει στόχους, τους πετυχαίνει και δεσμεύεται σε ένα είδος εσωτερικής συνέπειας, επιδιώκοντας διαρκώς την αυτοβελτίωση και την εξέλιξη του; Σε αυτήν τη περίπτωση, το άτομο δεν προσδιορίζεται από προσωρινές νίκες ή ήττες, αλλά χαρακτηρίζεται από μια συγκρατημένη αισιοδοξία και διακρίνεται από την έμπνευση σχετικά με το μέλλον του.
Ο υποψήφιος που θα περάσει στη σχολή επιθυμίας τού έχει να χαρεί, αλλά και να μην ξεχνάει ότι μεγαλύτερη σημασία έχει ο απόηχος της επιτυχίας, ο οποίος θα τον δεσμεύσει πιο πολύ στο να ανακαλύπτει λόγους για να ενθουσιάζεται διαρκώς με το σχέδιο ζωής που έχει επιλέξει.
Λίγα λόγια και για τους γονείς, οι οποίοι αποτελούν το κυρίως υποστηρικτικό πλαίσιο. Δεν δίνουν εξετάσεις ούτε οι γονείς ούτε οι οικογένειες. Ο γονέας, ο οποίος χρησιμοποιεί τον πληθυντικό αριθμό (“δίνουμε εξετάσεις”, “τώρα διαβάζουμε”), συχνά είναι ένας άνθρωπος που δεν υφίσταται ως πρόσωπο με δικά του όνειρα και σχέδια, αλλά προσπαθεί, με πρόσχημα τη βοήθεια στο παιδί του, να γεμίσει τη δική του ζωή, που είναι στερημένη από ενέργεια και προσωπικούς στόχους.
Ο γονέας που είναι πραγματικά βοηθητικός γνωρίζει τον ρόλο του, ξέρει ότι εκπαίδευσε το παιδί του όσο καλύτερα μπορούσε και, αναλόγως και με τα εφόδια που είχε το νέο μέλος της οικογένειας, δεν τον διακατέχουν ούτε ψευδοαυθεντίες – ότι έπραξε μόνο το σωστό – ούτε ψευδοενοχές – ότι έχει κάνει μόνο λάθη.
Μα πάνω απ’ όλα, παρακολουθεί με δέος και από απόσταση το παιδί του να ενηλικιώνεται μέσα από διαδικασίες και να παλεύει για τη ζωή που το ίδιο έχει επιλέξει. Και ίσως, μέσα από αυτή τη προσπάθεια, να αντλήσει και ο ίδιος τη δύναμη για να διαλέξει τον εαυτό τού από εδώ και πέρα.
Τώρα που η σύμβαση της ανατροφής των παιδιών τελειώνει, χρειάζεται μια υπαρξιακή επανατοποθέτηση των γονέων τού ως προς το υπόλοιπο.
Συνοψίζοντας, οι Πανελλαδικές εξετάσεις αξιοποιούνται από κάποιους ως ευκαιρία. Αποτελούν μία από τις δυνατότητες για να εφαρμόσουν το σχέδιο ζωής τους, σπουδάζοντας αυτό που πραγματικά θέλουν. Έρευνες αναφέρουν ότι δύο παράγοντες είναι σημαντικοί για την ευτυχία του ατόμου, το επάγγελμα και η σχέση, και παράλληλα έχουν και αντήχηση σε όλα τα μέλη της οικογένειας.
Οι ευκαιρίες όμως δεν εξαντλούνται σε μία δεδομένη χρονική στιγμή, ούτε βρίσκονται σε έναν μοναδικό και σωστό δρόμο. Υπάρχουν διάσπαρτες σε όλη τη ζωή του ανθρώπου και σε όλες τις επιλογές που μπορεί να κάνει, αρκεί να είναι σε εγρήγορση για να τις ανακαλύψει, να τις αδράξει και να τις τοποθετήσει ψηλά ως φωτεινούς στόχους που σφυρηλατούν την εξέλιξή του.
Λάμπρος Λάσδας *
Σχολικός Ψυχολόγος – Συστημικός Ψυχοθεραπευτής
* Ο κος Λάσδας είναι ψυχολόγος της "Συμβουλευτικής & Ψυχολογικής Υπηρεσίας του Δήμου Διονύσου"
